KA ARPA HLUISEN KHA

Ar ka lawm

Ran zingah chuan ar hi ka ngainat ber an ni hial awm e. Primary school atanga High school ka kai thlengin ar hi za chuang ka vulh ve reng a. A no hruai pui sawm vel hi ka nei reng bawk thin. Ka school kal turte hi min zui leh diat diat thin a, hnawt haw tumin ka bei chiam thin. Tlai school ban veleh a no thum(thrum) hruai hi ka lawi phawt a chutah tlai inkhelh zawhah a rual u deuh ka lawi leh thin a. A chang chuan hma takin ka lawi fel vek mai thin bawk a, inkhel tur thianten min nghah thap laia ar note lawi tha duh lo um chu a ninawmin thin a tirim ve thei khawp mai. Kan ar zawng zawng hi ka hre hrang vek a, ka chhungten an talh dawnin ka thu lovin an talh ngai lo, ‘khawi hi nge i phal’ an ti hmasa thin; a nih loh chuan ka thinrim mai thin bawk a.

Ar chanchin pawh ka hre ve hle thin

Science lam thlirna atang chuan ka hre miah lo va, mahse ar chanchin ringawt sawi reng renga nileng ta chu a lo hriat ve theih khawp mai. Ar var hlak leh dum hlak hi an ti(tri) bikin a hriat a, rawng dang zawng aiin an thau mawh bawk, a dum hi a zualkai lehnghal. Ar la tuaitir hi an tui dawnin na an ti ve thei em em a, puih hial an ngaih chang a awm, an mawng a la var loh avangin. Ar note lian ve tawh deuhhoah hian fimkhur a tul, an ketin karah samzai vel a tan hian chirhdum a pawm a saihlum ang mai hian a inhrualmum thei a a ro tawh phei chuan na an ti thei hle a enkawl loh chuan an thihpui hial thei. Ar pul hri tuar chhuak hian ar pul hri an ngam tawh bik a, a dam chhuah leh pawhin a chithlahah zuah a tha hle. ‘Ar hmai mang’ kan tih hi natna chi khat a ni a, an biang/hmaite hi a pan lek luk a hetah hian Betnovet ointment hi hnawih ila a dam ve mai, a chang chuan siai-te pawh hnawih ila a ngeih ve khawp; a chhan erawh ka hre lo . Ar la vawikhat mah no la nei lo aiin no vawi hnihkhat nei tawh leng leh hi an thau duh zawk a, ei atan an duhawm zawk. Ar dum hlang hi a nu an awm nual laiin a pa an awm ngai mang lo.

Arpa hi an chhuang a len viau chuan an huai lo va, chhuang te apiang hi insuala ralah chuan an tlo. Chhuang mum leh phir hi an huai tlangpuia mahse phir pawr chhuk chu chhuang hlai nen an inang reng. Khuang fiah kak mai, bung vata khuang arpa dawih tak an awm mang lo. Khuang thum deuh leh khuan zawha hip let rul rul chi ho huai an awm lo thung. Aw thum aiin aw sin an huai tihna a ni ber mai, zo ar-ah chuan. Ar vavu hi an chi a chak khawp a, an thlahte pawh an vavu deuh vek zel a, a pa var leh sen lar deuhho hi an chi a chak lo a ni ang an thlahte hian a pui rawng an kai duh hle. A hluisen hi a vantlang an ni thung. Ar pa tuai hian chi an thlah theih tawh leh tawh loh hriatna awlsam tak chu automatic-in a nu hian an ngam lo mai. Ar pa an khuan hian hnehna hlado chham ang an ni a, a huai zawk kiangah a dawihho an khuang ngam ngai lo, mizo tawnga ‘arpa chhiar khuan’ pawh hi arpa neih len ber, huai ber sawina a ni. Cowboy thawnthuah hian a phawi rang apiangin Pistol an pai fual thin a, an huai tihna pawh a ni ang chu. Arpa pawh hi a huai huai hian an pai fual thin a, an thlakawm hi hnual hnalhin an dah thin, dawih deuh chuan thla an zapa chhing takin an chhuang lah mai thin bawk. Ar hi inngaizawng ngai lo an ni a, a la hi a pa huai deuh hian an chang rawt a, mahse a huai awm loh karah a tuai deuh leh a dawih deuh hian an lo chul ve hman thuak zel a, a note rawng pawh a dang nuaih ta thin reng a ni.  Ka sawi tumah ka lut har dawn duh tawk phawt ang.

Ka arpa chhiarkhuan kha

A hluisen a ni a, a chhuang hi a mawm tet chauh va taichiat leh zo ar inthlah pawlh a ni. A ruangam a lian lo va mahse a muk talh thung, hlauh neih vangin a thla a zap ngai lo va a thla fual takin a dah hnalh thin. A fep chu buk chhap hian a tawlh sang mai a, ni thlara a’n kal velah hian a changte an tle set set thei. A mei dum hlap mai karah chuan rawng dang tlemte hian a pawl thet a, a fuke erawh a hrawl hal thung. A hmela phu lohin a ke bawr chu a vawng a, a kethiah chungah chuan  a laifei atana a hman a siak chu a kawm ngauh bawk a, a hawiher reng rengah a inringtawk tih a hriat a ni.

Tual laiah buh fang hmu se a man a ei ngai lo, a’n tuk(truk) karh karha chutah  hmangaih biahthu a thlunpui thin nulaho kha an rawn tlan khawm ang a, a duh takin ei se a tih avangin a hmuiah a lo chep leh lailawk ang. A duh ber a lo kal ta maw tihah tualah a’n thlauh leh zauh ang an inrawlruk ta thin a ni. Ngam loh a tawng ngai lo va, kan veng chhungah a vawk lal len a ni ber mai a. A duhna lam lamah a tla a, a hmaah arpa dang an khuang ngam ngai lo. Ar chhiar-ah ni se, roreltu dinhmun rei tak chelhin khuang hmasaah atang ngei ngei thin a, chhiar kawngka hawng turin va pan ila min hmuh ve leh a lo khuang al al ang a, chutah chhuatah a’n tum tla tharh ang a vawikhat a khuang leh ang-chu chu ka arpa, ka theihnghilh theih loh-ka ngaih em em- mumangahte hial pawh ka lo hmuh leh thin che zia chu a ni.

Arpa dangte hi chu han insual ve thin mahse engemaw chen hnuah an tawlh hriau hriaua an inthathen leh mai thin. Mahse ka arpa erawh zawng a ni ve lo, an peih chhung chu a sual a, a tawlh hnung ngai hek lo; an tawlh hnun dawn pawn a pan zel a a rilru a huai em avangin a sualpuite an tlawm leh mai thin. Kan ar chhiar mai kha a lal ram a ni lo ka tih tawh kha, veng dangah pawh khawlai fa a thlah zet zut a a nula kawmte  a zirin nilenga hmuh loh tumte ka nei hial thin; chung hunah chuan kei zawk hi ka awm thei ngai lova ka va zawng leh nge nge thin a, min lo khuankhum leh hem hem mai thin-aw! Khanglai hun takte kha.

Ka arpa kha a huai mai a ni lo va, rorel kha a thiam em em mai a ni. A huai ber avangin a inluling ngai lo va arpa tuai deuh zawkte thui tak a um ngai lo. Chaw pekin kil khatah a chuk ve mai a huai avangin tumah a um buai ve lo; a kiangah ar dang hi an thla a muang em em a, ar note-ho phei chu a tin chhin eih ngai lo. A zia kha a ngur chuai a, ngur deuh chuai e ti lo chuan insualna hmunah chuan a thothang a tha em em bawk si.  Vawi khat te pawh hlau hlawpin a kaw- kaw-dak ve ngai lo. Tin, Ar chhiar chhungah an buai rum rum ngai lo va, fel takin a enkawl mai thin. Hun dik takin min vawn sak a, a hun takah khuangin hun min hrilh thin. Amah leh a nupui fanau zawng zawng hmu chak hian hma takah ka tho va chaw puar takin ka pe a an nghal ngai lo a ni. Ar dang khuang nuaih nuaih karah pawh ka arpa khuang ri kha ka hai ngai lo va, anmahni tui tlan tur dahna ka siam tuma min lo thlir hmel kha ka mitthlaah hian a cham reng a, nghilh ni ka nei tawh dawn lo va-ka hre reng tawh dawn a ni. Zanah mu ila ka u chu ka tawng peih chhung zawng ka arpa chanchin ka hrilh a chu chuan zinga ka hmuh leh hun min nghahhlelhtir zual thin.

Mahse, kum a lo vei zela ka arpa chuam pawh a lo tar tan ta. A siak pawh ka kutzungu aia sei a ni ta thial mai. A kawng kal mai mai pawh inpal khut khut chang a nei ta fo mai a. Ar chhiar leh tual chaw peknaahte chuan a ding ngawi nghiai a, a tan khawvel hi a par ve thei tawh lo  ani. A khuang ri hriat tur a khat ta hle  bawk a; lehlamah  ‘khansanga’ ka tih mai thin ka arpa chuam thlahte zinga a upa ber khan a zuam tan riau tawh mai bawk si. Chu khansanga lah chu a thinchhe em em mai bawk si a, a pui a nawiin a chuk  ai tuar tuar hreh lo reng reng. Mahse ka arpa hluisen khan chhan zai reng reng a rel thei tawh lo; a nu han chhai turin pawhin phurna a nei tawh lo va a hmingin huai ber nihna a la kawl ve mai chauh zawk a ni. Hla taka nula rima hmuntin hmun tang fang kuala ring taka khuang al al thin kha tunah zawng kan inhnuai daihlim kilkhatah a ding ngawi ta mai mai a, a a fep buk siau maite chu an lo phai duak tawh a; a thla sira hmul thenkhat an tlak nual avangin a lang cher ruam mai bawk a. A chang sei takte pawh kha sazu ei bunsak ang mai hian a awm huih tawh mai bawk a, a vanglai hretu tan chuan rilru a na thin.

Tuk khat ka tho chu dan pangngaiin ar ka chhuah leh a. Chuta ka thil hmuh chuan ka rilru a ti na kher mai; kawngka ka’n hawng chiah kha khansanga a lo tum tla tharh a a khuang ta al al a. A hnuhnung pawlah ka arpa chuam rei tak chhung ka hrawn, he ar chhiarah ngei rei tak chhung ro lo rel tawh chu ti(tri) dai hian a rawn chhuak a, a thla chu sang takah rawn chawiin hmel hnual takin a awm a a biang tawn chu thi hlirin a khat bawk a, ka hmuh dan chuan min zah deuh hian ka hre bawk. Khansanga ka va en chuan thi tlem a kai ve a, mahse a ma thi pawh niin ka hre lo; ar chhiarah khan an lo insuala roreltu nih an lo inchuh a ni. Khansanga tleirawl tha za zek zawk tan chuan ka arpa chuam kal tha hlei thei tawh lo han sawp vel chu a har dawn lo em em mai si a.

Chhiarah chaw ka pek ve ngai loh avangin tualah ka pe mai thin a, tualah pawh ka arpa chuam chu a awm ve khansanga khan a’n phal lo tlat pek a nih chu. Kha leh chen thiam taka a lo enkawl a rila rah ngeiin a’n pet chhuak chu hmuh a har ngei mai, hla takah kalin inhnuai thim lamah chuan a va ding ta a, ka thianpa ber a hlim loh chuan kei pawh ka hlim thei bik lo. A hlim au rite kha ka lawm em em thin kha a ni si a. Chaw a’n chuk zat zat a a rawn hawi chhuak lehte hi ‘pa’ ka ti hle thin mahse tunah zawng a hrin ngei chuan a um chhuak ta a ni si a le.

In chhungah ka luta ka sawi ta a, ka hlim lo hmel an hmuh chuan a ngaihna an hre lo tlang hle hlawm bawk a. Ka hriat lohin an rel a ni chek ang chu talh an rawt ta tlat mai, ka nuin thiam takin talh mai a that zawk thu a’n sawi chuan dik pawh ka ti ve hle a, ka awm loh hlana talh turin kan rel thlu ta a. Ka leng vang vanga ka lennaa ka hman tur pawisa min pe bawk a hlim takin ka thiante nen kan inkawm a; ka haw chu ka arpa chuam kha Cooker-ah an lo phittir sur sur mai a; Ka phalna ngeia talh ni mahse ka’n hriat leh siah chuan ka lawm lo thar leh ta a. Ka ngai a, ka lung a leng a  kal san ang mai hian ka inchan a.

Hetiang em hian ka arpa kha ka ngai ang tih ka hre ngai lo. Kum enge maw zat a liam tawh- naupan lai thil a ni -mahse nupui fanau ka neih hnu pawh hian ar khuang ka hriat apiang hian ka arpa kha ka la hre chhuak leh thin. Mahse tawn leh ni awm tawh dawn si lo.